فراگیران، در محیطی حمایتگر بهتر یاد می‌گیرند—جایی که بتوانند بدون ترس، استراتژی‌ها و ایده‌های جدید را امتحان کنند و از نظر فکری رشد کنند. اما جوامع یادگیری تنها به حمایت محدود نمی‌شوند؛ برای اینکه پویایی داشته باشند، به چالش‌های متنوع نیز نیاز دارند تا بتوانند افق‌های جدیدی را کشف کنند، تفکرات یکدیگر را بررسی کنند و از منافع شخصی فراتر بروند.

آنها باید یاد بگیرند که چگونه ایده‌های یکدیگر را جدی بگیرند، دانش را توسعه دهند و به صورت گروهی مشکلات را حل کنند، بدون اینکه کاملاً وابسته به معلم باشند.

چگونه معلمان کلاس‌های دموکراتیک تری ایجاد می‌کنند؟

 برخی معلمان مهارت خاصی در ایجاد کلاس‌های دموکراتیک دارند—محیط‌هایی که در آن، افراد احساس ارزشمندی و حمایت می‌کنند و یادگیری همزمان مولد و انتقادی است. این معلمان معمولاً با انتخاب آگاهانه‌ی واژگان خود، جو یادگیری را شکل می‌دهند. در ادامه، چند نمونه از جملاتی آورده شده که معلمان از آن‌ها برای ایجاد جوامع یادگیری مبتنی بر احترام، همکاری و تفکر انتقادی استفاده می‌کنند:

۱. “بیایید با هم درباره‌ی این موضوع فکر کنیم.” 

به جای اینکه صرفاً خود معلم یک دیدگاه یانظر را راجع به یک موضوع بیان کند، از زبان اموزان بخواهد که با هم درباره آن نقطه نظر فکر کنند. گفتن یک نظر توسط معلم، فعالیتی منفعلانه است، درحالی‌که “تفکر گروهی” مستلزم مشارکت فعال دانش‌آموزان در فرآیند یادگیری است.

۲. “چه فکری به ذهنتان می‌رسد؟”

در لحظات کلیدی، بعنوان مثال، موضوع یک متن ریدینگ، به جای ارائه‌ی پاسخ مستقیم، سؤال بپرسیم: “چه فکری به ذهنتان می‌رسد؟” به نظر شما چه اتفاقی افتاده است؟ گاهی از دانش‌آموزان می‌خواهیم ابتدا با یکدیگر در گروه‌های کوچک بحث کنند تا همه فرصت بیان ایده‌هایشان را داشته باشند، سپس افکار خود را با کل کلاس به اشتراک بگذارند. بعد از مدتی، می‌توانیم بپرسیم: “حالا چه فکری می‌کنید؟” تا به آن‌ها نشان دهیم که گفت‌وگو می‌تواند منجر به تغییر یا گسترش دیدگاه‌هایشان شود.

۳. “شنیدید که گروه های دیگر چه نظری دارند؟”

اگر بحث کمی شلوغ شد، معلم می‌تواند توجه کلاس را به یک نظر خاص جلب کند. مثلاً به جای اینکه خودش صحبت یک گروه را تکرار کند، از یکی از دانش‌آموزان بخواهد که گفته‌ی گروه را بازگو کند. این کار به دانش‌آموزان نشان می‌دهد که شنیدن و توجه به نظرات دیگران مهم است، نه اینکه فقط منتظر تکرار معلم بمانند.

۴. “مسئولیت شماست که از همکلاسی‌تان بخواهید توضیح دهد.”

گوش دادن فعالانه یعنی تلاش برای فهمیدن. اگر دانش‌آموزی متوجه حرف هم‌کلاسی‌اش نشود، معلم می‌تواند به جای توضیح خودش، او را تشویق کند که مستقیماً از هم‌کلاسی‌اش بخواهد که بیشتر توضیح دهد. این احساس مسئولیت برای درک دیگران باعث می‌شود که دانش‌آموزان یاد بگیرند چگونه تعاملات مؤثر داشته باشند.

۵. “به همه فرصت بدهید تا نظرشان را بگویند، چون ممکن است دیدگاه‌های متفاوتی را از دست بدهید.”

همان‌طور که بزرگسالان گاهی فراموش می‌کنند به دیگران گوش دهند، دانش‌آموزان نیز ممکن است در بحث‌ها فقط نظرات خود را بیان کنند. معلمان می‌توانند با سؤال‌هایی مانند “به نظرت دوستت چه گفت؟” دانش‌آموزان را تشویق کنند که به صحبت‌های همکلاسی‌هایشان توجه بیشتری داشته باشند.

۶. “ما دو دیدگاه مختلف داریم.”

فراگیران باید یاد بگیرند که وجود دیدگاه‌های مختلف طبیعی است. وقتی در یک بحث کلاسی نظرات متفاوتی مطرح شود، معلم می‌تواند آن‌ها را به شکل گروهی جمع‌بندی کند: “پس دو دیدگاه داریم: یکی اینکه… و دیگری اینکه…” بدون اینکه اسامی افراد را ذکر کند. این کار باعث می‌شود که تفکر جمعی تقویت شود و افراد راحت‌تر درباره‌ی ایده‌ها بحث کنند.

۷. “چرا از همکلاسیت نمیخواهی که نظرش را بگوید؟”

گاهی برخی دانش‌آموزان کمتر در بحث‌ها شرکت می‌کنند. معلم می‌تواند توجه کلاس را به این موضوع جلب کند و از یکی از دانش‌آموزان بخواهد که فرد ساکت‌تر را به بحث دعوت کند. این کار هم حس همدلی را تقویت می‌کند و هم بحث را غنی‌تر می‌سازد.

۸. “آیا راه‌های دیگری برای فکر کردن به این موضوع وجود دارد؟”

اختلاف نظر می‌تواند به رشد فکری منجر شود. معلم می‌تواند از دانش‌آموزان بخواهد که یکدیگر را به چالش بکشند: “آیا کسی با این نظر موافق است؟ آیا کسی می‌تواند از زاویه‌ی دیگری نگاه کند؟”وقتی دانش‌آموزان برای دفاع از دیدگاه خود دلایل منطقی ارائه می‌دهند و دیگران به آن پاسخ می‌دهند، تفکر جمعی پیچیده‌تر و غنی‌تر می‌شود. برای داشتن یک کلاس مؤثر و مفید، همه‌ی دانش‌آموزان باید مجموعه‌ای از اصول مشترک را درک کنند. اگر این اصول توسط خودشان تدوین شود، احتمال بیشتری دارد که آن‌ها را رعایت کنند. اصول کلیدی شامل موارد زیر است:

• گوش دادن و احترام به یکدیگر

• اطمینان از اینکه همه‌ی افراد فرصت اظهار نظر دارند

• ارائه‌ی دلایل برای موافقت یا مخالفت

• تلاش برای رسیدن به درک مشترک

معلم می‌تواند این اصول را روی تخته یا اگر گروهی در شبکه های اجتماعی دارند بنویسد و در طول دوره آنهارا به‌روزرسانی کند. همچنین، با کمک گرفتن از عباراتی مانند “میتونی بیشتر توضیح بدی؟” یا “من موافقم، چون…” و “من محترمانه مخالفم، چون…”، زبان موردنیاز برای تفکر انتقادی و گفت‌وگوی سازنده را به دانش‌آموزان آموزش دهد.

نتیجه‌گیری:

یادگیری یعنی تفکر جمعی آموزش صرفاً درباره‌ی افزایش دانش فردی نیست، بلکه درباره‌ی توانایی دانش‌آموزان برای تفکر، استدلال و حل مسائل به‌صورت جمعی است. دانش آموزان باید یاد بگیرند که چگونه محدودیت نقظه نظرات و منطق خود را بشناسند، از تنوع دیدگاه‌ها بهره ببرند، و از طریق تفکر دموکراتیک، دانش خود را توسعه دهند.